Ενδυνάμωση και φυσική κατάσταση στο ποδόσφαιρο
Παραλληλισμοί ανάμεσα στη βασική προσέγγιση για τις αναπτυξιακές ηλικίες και σε παίκτες υψηλού επιπέδου
Επιστημονικό άρθρο του Νίκου Βλάχου
O Νίκος Βλάχος, M.A. Sports Science, Athletes Performance Specialist, γυμναστής και σύμβουλος αποκατάστασης, έχοντας μια μακρόχρονη και εξόχως σημαντική πορεία στο χώρο του αθλητισμού, στο νέο του επιστημονικό άρθρο αναλύει αποκλειστικά για τους αναγνώστες του acadimies.gr τους τρόπους με τους οποίους γίνεται η ενδυνάμωση και η φυσική κατάσταση στο ποδόσφαιρο σε μια βασική επιστημονική προσέγγιση στις αναπτυξιακές ηλικίες και σε παίκτες υψηλού επιπέδου.
Διαβάστε το ενδιαφέρον άρθρο
Το ποδόσφαιρο είναι με διαφορά το άθλημα με τον μεγαλύτερο βαθμό συμμετοχής στον κόσμο. Αυτό το αυξημένο ενδιαφέρον έχει δημιουργήσει ένα φαινόμενο εισροής πλούτου στο βασικό επίπεδο, όπου η συμμετοχή συνεχίζει να αυξάνεται έχοντας οδηγήσει στη δημιουργία της Ακαδημίας Ανάπτυξης, καθώς επίσης και στη μακροπρόθεσμη αθλητική ανάπτυξη όπως και στα παρεπόμενα προγράμματα υψηλής απόδοσης.
Παρατηρώντας τις επιτυχίες στην ανάπτυξη των παικτών στα προγράμματα ακαδημιών των ευρωπαϊκών ομάδων, και κυρίως στην Ελλάδα, προχώρησαν σε σχήματα διάρκειας 10 μηνών για προγράμματα υψηλής απόδοσης, όπου οι ομάδες προπονούνται ανά μέσο όρο 3-4 φορές την εβδομάδα και παίζουν 1-2 παιχνίδια το Σαββατοκύριακο.
Ενώ αυτά τα προγράμματα της ακαδημίας δίνουν μεγάλη έμφαση στην ανάπτυξη τεχνικών δεξιοτήτων (και κατά τη γνώμη μου, αυτό θα πρέπει να είναι πρώτη προτεραιότητα), μερικές φορές η σωματική προετοιμασία αφήνεται στην άκρη, όπως και το αναπτυξιακό επίπεδο υψηλής απόδοσης.
Αυτό γίνεται εξαιτίας της έλλειψης χρόνου ή σε περιορισμένο επίπεδο εξαιτίας της υπερβολικής έμφασης της ειδικής προπόνησης.
Παρά τα κοινά εμπόδια, είμαι αρκετά τυχερός που δουλεύω στην ανάπτυξη υψηλής απόδοσης όπου το πλεονέκτημα της βελτίωσης των σωματικών ικανοτήτων αναγνωρίζεται πλήρωςκαι μέσω από απλές προσεγγίσεις, βρίσκουμε βελτιώσεις στις δεξιότητες, στις σωματικές ικανότητες και στην πρόληψη τραυματισμών.
Περιορισμοί στην κοινή προσέγγιση στην προπόνηση
Όταν μιλάμε για προσεγγίσεις προπόνησης, πρώτα πρέπει να δημιουργήσουμε έναν λειτουργικό ορισμό των απαιτήσεων του αθλήματος. Στη βασική του έννοια, το ποδόσφαιρο είναι ένα συνεχόμενο άθλημα που αποτελείται κυρίως από δραστηριότητες χαμηλής έντασης (jogging, περπάτημα), με διεσπαρμένα κομμάτια από δραστηριότητες υψηλής έντασης(sprint, άλματα, ξαφνική επιβράδυνση, ξαφνικές αλλαγές κατεύθυνσης).
Η πιο κοινή προσέγγιση στη σωματική προετοιμασία που έχω δει στο ποδόσφαιρο, περιλαμβάνει συνεχή προπόνηση μέσης έντασης που αποτελείται από σπριντ μεγάλης απόστασης, προπόνηση ευκινησίας και άλλες ειδικές κινήσεις και ασκήσεις.Αυτό συμβαίνει εξαιτίας μιας ποικιλίας παραγόντων, όπως η αθλητική κουλτούρα, το αθλητικό υπόβαθρο του προπονητή (αυτό που έκανε ως αθλητής), το απτό συναίσθημα της «έντασης» που σχετίζεται με την προπόνηση μέσης έντασης και μια απλοϊκή ανάλυση από τι αποτελείται το άθλημα.
Ενώ υπάρχει χώρος σε κάθε προπονητικό πρόγραμμα για μεγαλύτερης διάρκειας τρέξιμο υψηλής ταχύτητας, ασκήσεις ευκινησίας και ειδικές ασκήσεις, υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί σ’ αυτήν την προσέγγιση.
Πρώτα από όλα, η προπόνηση μέσης έντασης είναι συνήθως αρκετά χαμηλή σε ένταση για να παράγει προσαρμογές υψηλής ταχύτητας, δύναμης και ενδυνάμωσης, ενώ είναι πολύ υψηλή για γρήγορη αποθεραπεία ειδικά σε πιο προχωρημένους αθλητές.
Αυτό μπορεί να περιορίσει τη δυνατότητα της βελτίωσης σε ένα φάσμα ικανοτήτων φυσικής απόδοσης και να μειώσει την επίδοση στις ακόλουθες πρακτικές.
Δεύτερον, αν η προπόνηση δεν είναι προσεκτικά σχεδιασμένη, η ένταξη των ειδικών αθλητικών κινήσεων μπορούν να δημιουργήσουν περιορισμούς στην προπόνηση, ελαττώνοντας εκ νέου το φάσμα της αθλητικής ανάπτυξης και πιθανώς οδηγώντας σε αυξημένο κίνδυνο τραυματισμών λόγω υπερβολικής χρήσης. Και αυτό οδηγεί στην ερώτηση, αν κάποιος ψάχνει για προπόνηση που μιμείται το άθλημα, γιατί δεν παίζει το ίδιο το άθλημα;
Πέρα από την προαναφερόμενη υπερβολική χρήση και τη μείωση,η προπόνηση κατά την οποία παίζεται το ίδιο το παιχνίδι, μπορεί να περιορίσει το κίνητρο για προσαρμογή.
Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να τρέξει γρηγορότερα (συνεπώς ερέθισμα υψηλότερης έντασης) χωρίς την μπάλα, σε μια ίσια γραμμή. Σ’ ένα παιχνίδι ή προπόνηση, ακόμα και χωρίς την μπάλα, αυτό το κίνητρο ταχύτητας περιορίζεται από πράγματα όπως να παίρνεις την κατάλληλη αμυντική γραμμή ως προς τον αντίπαλο, να διατηρείς τη θέση τακτικής και να κρατάς το σώμα σου σε κατάλληλη θέση για να αντιδράσεις στις κινήσεις του αντιπάλου.
Αν είσαι σαν κι εμένα, και χρησιμοποιείς το twitter για να ακολουθήσεις διάφορους ανθρώπους στη βιομηχανία της αθλητικής επίδοσης, προφανώς είδες τη σαρκαστική απάντηση στην ερώτηση αναφορικά με τον τελικό του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου στον οποίο η Γερμανία νίκησε την Αργεντινή και κατέκτησε για τέταρτη φορά τον τίτλο.
Το νόημα του tweet ήταν «ναι, σωστά, η προπόνηση fitness και το S&C δεν έχει θέση στο ποδόσφαιρο. Απλά παίξε και θα γίνεις καλύτερος».
Αυτή η δήλωση είχε απήχηση σε μένα, όχι μόνο επειδή περιείχε σαρκασμό.
Τόσο από τη συνεχή βελτίωση σε διεθνές επίπεδο, όσο και από τη γερμανική εθνική ομάδα και τους ομίλους της Bundesliga, είναι φανερό ότι το γερμανικό ποδόσφαιρο, όχι μόνο είχε πολύ πετυχημένη προσέγγιση καλύπτοντας ανάπτυξη ταλέντου και αναγνώριση, αλλά ωφελήθηκε και από τη δουλειά που έγινε από το EXOS στην προετοιμασία τους στα 3 τελευταία πρωταθλήματα.
Μέσα από συζητήσεις με άλλους προπονητές που γνωρίζουν περισσότερα για την προσέγγιση του EXOS, η δουλειά τους με την εθνική ομάδα είχε οργανωθεί και ενταχθεί με μεγάλη λεπτομέρεια, εξισορροπώντας τις τεχνικές και τακτικές απαιτήσεις της πρακτικής όπως επίσης και την αυστηρότητα του αθλήματος αλλά και τις απαιτήσεις του τελικού σταδίου.
Προτεινόμενη προσέγγιση στην προπόνηση
Παρά τους περιορισμούς, σε κάποια από τα τωρινά συστήματα που υπάρχουν για σωματική προετοιμασία, έχω κρίνει ως επιτυχημένη την προπόνηση των ποδοσφαιριστών μέσα από μια συγκεντρωμένη προσέγγιση περιλαμβάνοντας την ένταξη ποιοτικών σπριντ, κινήσεων υψηλής έντασης (άλματα, πετάγματα με ιατρική μπάλα) όπως και γενική προπόνηση ενδυνάμωσης και χαμηλής έντασης προπόνησης φυσικής κατάστασης.
1. Ποιότητα κίνηση
Θέλω να δώσω ιδιαίτερη έμφαση στο αναπτυξιακό επίπεδο που είναι η καταλληλότερη εποχή για να ενσταλάξουμε ποιοτικά μοτίβα κίνησης σε βασικές κινήσεις.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο όρος “σωματικός αλφαβητισμός” είναι αυτός που εύλογα χρησιμοποιείται ευρέως στη νεανική αθλητική ανάπτυξη.
Είναι όπως διδάσκεις τον πολλαπλασιασμό και τη διαίρεση σε έναν μαθητή στο δημοτικό σχολείο και αργότερα τα χρησιμοποιεί στις τετραγωνικές ρίζες στο γυμνάσιο.
Η ποιότητα κίνησης οδηγεί στην πρόληψη τραυματισμών και όταν μιλάμε για νέους αθλητές, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τα οφέλη της μεταφοράς αυτών των κινητικών δεξιοτήτων στην καθημερινή ζωή.
Πόσες φορές έχουμε ακούσει να σηκώνουμε βάρη με τα πόδια και όχι με τη μέση;
Η ποιότητα κίνησης είναι συνεχής ακόμα και σε πιο προχωρημένους αθλητές. Αν και σ’ αυτό το άθλημα δεν έχουμε να κάνουμε με αθλητές δρόμου ή άρσης βαρών, ένας υψηλός βαθμός τεχνικής επιδεξιότητας επιτρέπει στους αθλητές να εκφράσουν καλύτερα τη δύναμη και την ταχύτητά τους, ανοίγοντας τον δρόμο και για υψηλότερο κίνητρο προσαρμογής αλλά και για πιο ασφαλή, πιο αποτελεσματική εκτέλεση κίνησης.
2. Γενική ενδυνάμωση και χαμηλής έντασης προπόνηση για φυσική κατάσταση
Η υποτυπώδης προπόνηση γενικής ενδυνάμωσης εξυπηρετεί ως ο τέλειος θεμελιακός λίθος για τους νέους αθλητές που ξεκινούν προπόνηση. Όταν ήμουν μαθητής στο δημοτικό και αργότερα στο γυμνάσιο, το μάθημα της γυμναστικής περιλάμβανε αρκετή ώρα σε προπόνηση φυσικής κατάστασης χαμηλής έντασης, ασκήσεις με το βάρος του σώματος (κάμψεις, κοιλιακούς, σκαρφάλωμα σε σκοινί), και βασική γυμναστική. Πιο πρόσφατα, έχω ακούσει ότιτα σχολεία έχουν ξεπεράσει αυτό το γενικό μάθημα fitness και δεν πιστεύω ότι ωφελούν τους νέους αθλητές.
Οι ασκήσεις με το βάρος του σώματος δίνουν μέσα για την πρόληψη τραυματισμών, δημιουργούν τροποποιήσεις των μαλακών ιστών που αυξάνουν τη δύναμη των διαφόρων δομών περιλαμβάνοντας τους τέντονες και τους συνδέσμους.
Στα στάδια ανάπτυξης, εξυπηρετούν επίσης και σαν εισαγωγικό βήμα στην τυπική άρση βαρών, επειδή θα βρεις ότι οι κινήσεις των ασκήσεων με το βάρος του σώματος μοιράζονται παρόμοια σχήματα με πολλές βασικές ασκήσεις με βάρη.
Οι ασκήσεις με το βάρος του σώματος επίσης περιέχουν μια ποικιλία από κινήσεις και προσαρμογές – για παράδειγμα μια σωστή εκτέλεση κάμψης εξασφαλίζει έναν σωστό ωμοβραχιόνιο ρυθμό, βελτιώνει τη δύναμη του άνω κορμού και ενισχύει τη δύναμη στάσης στους ορθωτήρες της σπονδυλικής στήλης και την κοιλιά.
Η προπόνηση φυσικής κατάστασης σε χαμηλή ένταση επίσης, εξυπηρετεί μια ποικιλία λειτουργιών, εξασφαλίζοντας τη βελτίωση της αντοχής (οι παίκτες υψηλού επιπέδου μπορούν να καλύψουν μέχρι και 12 χιλιόμετρα ανά παιχνίδι), τροποποιήσεις αντοχής ιστών και μεταβολικές τροποποιήσεις που εξυπηρετούν στη βελτίωση των αερόβιων μηχανισμών για επανένταξη μετά από άσκηση υψηλής έντασης.
Παρά τις υψηλές αερόβιες ικανότητες των επαγγελματιών ποδοσφαιριστών και τη σχέση μεταξύ επιπέδου ποδοσφαίρου και αερόβιας ικανότητας, αυτός ο τύπος προπόνησης πρέπει να σχεδιάζεται προσεκτικά σε σχέση με τον προπονητή.
Η χρήση και των δύο τρόπων δεν σταματά στο επίπεδο ανάπτυξης και συνεχίζω να χρησιμοποιώ αυτές τις ασκήσεις με όλους τους αθλητές υψηλού επιπέδου, όχι μόνο για την προσαρμοστικότητα που τους επιτρέπει να τη χρησιμοποιούν σε διάφορες φάσεις (για παράδειγμα κατά τη γενική προετοιμασία και ως επανένταξη μέσα στη σαιζόν), αλλά και για την ευκολία της χρήση τους κατά τη διάρκεια ταξιδιού ή όταν δεν υπάρχουν επαρκείς εγκαταστάσεις
3. Κινήσεις υψηλής έντασης και ανάπτυξη ταχύτητας
Παρά την αναγκαιότητα για ικανότητα δύναμης και ευκινησίας για πράγματα όπως μπάλες 50/50, οι ποιοτικές κινήσεις υψηλής έντασης (π.χ. άλματα, πέταγμα ιατρικής μπάλας με υψηλή ταχύτητα, ολυμπιακές άρσεις) και μέγιστο σπριντ σε ευθεία γραμμή είναι, κατά τη γνώμη μου, από τα πιο παραμελημένα στοιχεία στην προπόνηση των ποδοσφαιριστών.
Η ένταξη και των δύο σε ένα ποδοσφαιρικό προπονητικό πρόγραμμα είναι σημαντική όχι μόνο στην ανάπτυξη των ποδοσφαιριστών, αλλά και για θετικά αποτελέσματα την μέρα του αγώνα.
Το τελευταίο έχει επιβεβαιωθεί με έρευνα – οι Faude et al. (2012) βρήκαν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των γκολ που έχουν σκοράρει στο δεύτερο ημίχρονο της σαιζόν 2007/2008 της Γερμανικής Bundesliga, ήταν αποτέλεσμα κινήσεων υψηλής έντασης (άλματα, σπριντ σε ευθεία γραμμή).
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι βρήκαν ότι τα περισσότερα από αυτά τα γκολ προηγήθηκαν από σπριντ σε ευθεία γραμμή χωρίς την μπάλα.
Οι περισσότεροι προπονητές ποδοσφαίρου γνωρίζουν υποσυνείδητα την ανάγκη για ανάπτυξη ταχύτητας.
Μια προπονήτρια γυναικείας ομάδας κολεγιακού ποδοσφαίρου μου ανέφερε ότι ένα χαρακτηριστικό το οποίο ενδιαφερόταν να βελτιώσει περισσότερο, ήταν η ικανότητα να δημιουργούν χώρο οι παίκτριες.
Τι καλύτερος τρόπος υπάρχει από το να έχουν την ταχύτητα να απομακρύνονται από τον αμυντικό που τους μαρκάρει ή να τρέχουν από μια θέση που δεν είναι offside μέσα με την μπάλα πίσω από την πίσω γραμμή.
Από την άλλη μεριά, το να έχεις ταχύτητα, σου δίνει επίσης περισσότερο χρόνο να εξουδετερώσεις αυτού του είδους τις ευκαιρίες από την μεριά του αμυντικού.
Στο γήπεδο, είναι φανερό ότι η ταχύτητα καθορίζει το ρυθμό του παιχνιδιού – φέρνοντας στο μυαλό στα παιδικά χρόνια, στο παιδικό παιχνίδι “μήλα”, πάντα φαινόταν πιο δύσκολο για ένα παιδί να κυνηγάει το πιο γρήγορο παιδί, που συνέχεια έκανε “σπριντ” σε μικρές αποστάσεις και δεν κουραζόταν ποτέ.
Όπως ανέφερε και ο προπονητής Derek Hansen στο άρθρο του για την σημασία του αποθέματος ταχύτητας, η βελτίωση της ικανότητας ανάπτυξης ταχύτητας επιτρέπει σε έναν αθλητή όχι μόνο να λειτουργεί σε μεγαλύτερες ταχύτητες κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού (επειδή οι ταχύτητες του παιχνιδιού είναι κάτω από την μέγιστη), αλλά επίσης βελτιώνει την ικανότητα επανάληψης του σπριντ και τον νευρομυικό συγχρονισμό που χρειάζεται για πρόληψη τραυματισμών.
Ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα του πλεονεκτήματος της ταχύτητας στο ποδόσφαιρο συνέβη κατά τη διάρκεια του περσινού τελικού Copa del Ray, όπου ο Gareth Bale έσπρωξε την μπάλα περνώντας τον Marc Batra, χρησιμοποιώντας την ταχύτητα για να τον περάσει και να σκοράρει.
Θα εφάρμοζα επίσης το στοιχείο του αποθέματος ταχύτητας και το έχω χρησιμοποιήσει αυτό το παράδειγμα στις συναντήσεις μου πριν τη σαιζόν με τους αθλητές:
Αν μπαίνεις με την μπάλα εναντίον κάποιου που είναι λίγο πιο αδύναμος από σένα, θα έπρεπε να παλέψεις για να την κερδίσεις.
Όμως, αν είσαι αρκετά πιο δυνατός από αυτόν που μαρκάρεις, όχι μόνο έχεις πιθανότητα να κερδίσεις την μπάλα, τις περισσότερες φορές αλλά θα χρειάζεται να καταναλώσεις λιγότερη ενέργεια για να το κάνεις και έτσι θα κουράζεσαι λιγότερο κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Οταν είσαι δυνατός, όλα είναι πιο εύκολα στο παιχνίδι!
Δεν είναι τυχαίο ότι ένας από τους αθλητές μου στη Γερμανία πουήταν πιο εργατικός στην προπόνηση δύναμης, έγινε κυρίαρχη δύναμη στη μεσαία θέση του γηπέδου, συνεχώς κυριαρχώντας στις μπάλες 50/50, κερδίζοντας στην πρώτη και δεύτερη επαφή, κι όλα αυτά φέρνοντας τίτλους στην ομάδα του. Τελικά, έλαβε πρόσκληση να προπονήσει έναν επαγγελματικό σύλλογο…
4. Ανάκτηση
Μια φορά ένας προπονητής μου είπε ότι ζήτησε από τον προπονητή ενδυνάμωσης να μη δώσει έμφαση στην “πρόληψη τραυματισμών” αλλά μόνο στη βελτίωση της επίδοσης.
Η φιλοσοφία του ήταν ότι αν ένας παίκτης τραυματιστεί (ακόμα και εξαιτίας της προπόνησης), θα βάλει κάποιον άλλον παίκτη στη θέση του.
Αμφισβητώ την αποτελεσματικότητα του φόβου να χάσεις την αρχική σου θέση, όταν μιλάμε για πρόληψη τραυματισμού και πέρα από αυτόν τον συγκεκριμένο προπονητή, δεν έχω ξανασυναντήσει άλλον προπονητή που έχει αρνηθεί την ανάγκη της ανάκτησης και της αποθεραπείας.
Ενώ θέλουμε να εξασφαλίσουμε ότι οι παίκτες δουλεύουν σκληρά, η δουλειά μας ως προπονητές είναι να εξασφαλίσουμε ότι δουλεύουν και έξυπνα!
Αλλωστε, το να δουλεύουν συνεχώς με όλη τους την ένταση χωρίς κατάλληλες περιόδους μειωμένου φόρτου εργασίας, βάζει τους αθλητές σε κίνδυνο τραυματισμού, περιορίζει την απόδοσή τους (το οποίο περιορίζει περισσότερο την προσαρμογή σε υψηλή ένταση). Επίσης, μετριάζει τους μαθησιακούς μηχανισμούςπου είναι αναγκαίοι και για τις τακτικές και για τις τεχνικές ασκήσεις!
Η διαχείριση της ανάρρωσης / ανάκτησης στα πιο ερασιτεχνικά επίπεδα γίνεται συχνά δύσκολη.Ο χρόνος στο γήπεδο είναι ακριβός και θέλουμε να εξασφαλίσουμε ότι χρησιμοποιούμε κατάλληλα αυτόν τον χρόνο. Επίσης αν ζεις σε κλίμα με αντίξοες καιρικές συνθήκες, το να αφιερώνεις χρόνο στο γήπεδο για διατάσεις μπορεί να είναι άβολο και για τους παίκτες και για τους προπονητές.
Η κατάλληλη ανάκτηση μπορεί να ξεκινάει ακόμα και στην προθέρμανσηΈχω διαπιστώσει επίσης, ότι οι περισσότερες ομάδες δεν αφιερώνουν χρόνο στο να δημιουργήσουν κατάλληλα επίπεδα έντασης κατά τη διάρκεια της προθέρμανσης – πηγαίνοντας από δυναμική προθέρμανση χαμηλής έντασης κατευθείαν σε μικρά παιχνίδια με αντιπάλους ή περνώντας και τελειώνοντας ασκήσεις.
Ανάλογα με τη φύση των δεξιοτήτων που συνδέονται με την μπάλα, οι ποδοσφαιριστές είναι προδιατεθειμένοι σε τραυματισμούς στη βουβωνική χώρα, στα ισχία και στους ιγνυακούς τένοντες.
Από προσωπική μου εμπειρία, έχω βρει ότι με κατάλληλη ένταξη των τρόπων που προανέφερα, μειώσαμε τα περιστατικά τραυματισμού στα ισχία και τους τένοντες.
Όμως οι προπονήσεις και η κατάλληλη προθέρμανση από μόνα τους δεν είναι αρκετά για να αντιμετωπίσουμε θέματα του μυϊκού τόνου και της έντασης.
Βρείτε έναν τρόπο να εξασφαλίσετε ότι οι αθλητές αφιερώνουν τον χρόνο για να ασχοληθούν κατάλληλα μ’ αυτές τις προβληματικές περιοχές με διατάσεις και rolling.
Αν ο καιρός και ο χρόνος είναι πρόβλημα, τότε να είστε δημιουργικοί! Βρείτε χρόνο σε μια κοντινή περιοχή με στέγαστρο και προσθέστε επιπλέον χρόνο.
Ως εναλλακτική λύση, μπορείτε να πείτε στους αθλητές να κάνουν διατάσεις ως “εργασία για το σπίτι”.
Ακόμα και αν οι προπονητές θεωρούν ότι οι νέοι αθλητές δε θα θέλουν να αφιερώσουν χρόνο στις διατάσεις στο σπίτι, δεν μπορούμε να υποθέτουμε τα χειρότερα και να μην εξοπλίσουμε τους αθλητές μας με εκπαιδευτικά εργαλεία που μπορούν να πάρουν μαζί τους.
Κάποιοι αθλητές θα φροντίσουν τον εαυτό τους και κάποιοι άλλοι όχι, αλλά ως σύνολο, και οι αναπτυσσόμενοι και οι υψηλού επιπέδου αθλητές δεν θα το έκαναν αν δεν είχαν κάποιον να τους παρέχει τη γνώση και τις πηγές γνώσης.
ΠΗΓΗ: http://medical-fitness.gr/endinamosi-fisikikatastasi-sto-podosfairo/?fbclid=IwAR3XfYW7bxv2EO7zyXNgYGTqdmxsxevVILDHMVssChDP9cu9D1qFZjRCYL0